Մի հարցազրույց սիրո մասին

Արամ Պաչյան

Արձակագիր Արամ Պաչյանն առաջին անգամ տպագրվել է 2007-ին` «Գրական թերթում», հետագայում նրա պատմվածքները` «Աշխատանք, աշխատանք», «Շախմատային նովել», «Ջազ», «Ռոբինզոն», «Տեր Վիլիկը», «Երկու պատմություն սիրո մասին» և այլն, պարբերաբար տպագրվել ու մրցանակներ են ստացել հայ մամուլում: 2009-ին Արամ Պաչյանի ստեղծագործություններն ընդգրկվել են արդի հայ արձակի «Անթոլոգիա. 18-33» ժողովածուում: Այս տարի նրան շնորհվել է ՀՀ նախագահի երիտասարդական մրցանակ` 2009 թվականին գրական մամուլում տպագրած պատմվածքների շարքի համար:

– Արամ, կուզենայի` խոսեիք գրողի Ձեր դպրոցի մասին: Ովքե՞ր են Ձեր ուսուցիչները:

– Ժամանակ կար, երբ կարծում էի, որ վաղ է ուսուցիչների մասին խոսելը, բայց հիմա մտածում եմ, որ տարիքը նշանակություն չունի: Գրողը միշտ պիտի գծի վրա լինի, ընտրի այն գրականությունը, որն իրեն հարազատ է, որն ընթերցում է և որից պաշար ստանում: Դեռ փնտրտուքների մեջ եմ: Բայց մի ուսուցիչ արդեն հաստատ որոշված է` Ֆյոդոր Դոստոևսկին: Ինձ հարազատ են նրա թեմաները, աշխարհայացքը, անգամ լեզուն: Ինձ հետաքրքիր են նաև վերլուծական, փիլիսոփայական շերտերը, որոնք հայ գրականության մեջ պակասում են (կարող ենք նշել միայն Կոստան Զարյանի անունը): Այդ առումով ինձ համար չափանիշ է Ռոբերտ Մուզիլը*:

– Դուք հրաժարվել եք աշխատանքից, բջջային հեռախոսից, խուսափում եք սոցիալական ցանցերից: Գրականությունը Ձեզ համար ճանապա՞րհ է, փրկությո՞ւն, թե՞ հարցադրում, բողոք:

– Բարդ է… Աղմուկն ինձ նման մարդու համար ահավոր է: Կամ հենց գրականությունն է պարտադրում, որ փախչես կենցաղից, դառնաս միայն իրենը: Իոսիֆ Բրոդսկին** ասում է. «Գրողները գրականության արտադրանք են»: Գուցե կոպիտ է հնչում, բայց այդպես է: Երևի գրականության մենակետը այն փակված սենյակն է, որտեղ գրողը սկսում է գրել: Իմ կարծիքով` մինչև գրականությանը որևէ բան չզոհաբերես, չես կարող քեզ իրացնել նրա մեջ: Հիմա շատերն են վերացականորեն զբաղվում գրականությամբ: Ես որոշել եմ այդպես չանել: Որքան էլ ծիծաղելի թվա, ուզում եմ կտրվել ամեն ինչից ու նրա մեջ մնալ, տեսնեմ` իմ էսթետիկան ինչպե՞ս եմ արտահայտելու:

– Ձեր արձակն իրականի ու առեղծվածայինի յուրօրինակ միաձուլում է, որի կենտրոնում տառապող մարդն է…

– Նրան խանգարում են, որ մենակ մնա: Այս դարում այս խնդրին դեռ շատ ենք բախվելու: Արդեն տեսնում ենք` ինչ է կատարվում: Չգիտեմ` դա նպատակ է, թե ոչ, բայց չեն թողնում, որ մարդ մտածի: Իսկ եթե մարդը երկու ժամ չի կարողանում մենակ մնալ ու մտածել, կներեք, նա ինձ համար արդեն մարդ չէ:

– Ֆրանսիացի փիլիսոփա Ռոլան Բարթն ասում էր, որ գրականությունը պիտի զերծ լինի հեղինակի անձնական մտածողությունից և ամրագրի միայն պատմության, մշակույթների կուտակած փորձը: Այսպիսով` հեղինակը դառնում է զուտ գրառող: Ձեր կարծիքն այդ տեսության մասին:

– Բարթի հետ համաձայն չեմ: Գրողը երկրային էակ է: Միլան Կունդերան*** ասում է. «Որքան էլ պատմությունը մեզ սպանում է, մենք այդ պատմության մեջ ենք իրացվում»: Այսինքն` ապրում ենք համաշխարհային պատմության սրտում, և բոլոր իրադարձությունները` և՛ սոցիալ-տնտեսական, և՛ քաղաքական, և՛ մշակութային, այսպես թե այնպես ազդում են մարդու վրա: Բարթի տեսության միայն մի դրույթի հետ եմ համաձայն: Երբ վեպում հեղինակը անհետանում է, և հերոսն ինքն է որոշում իր փոխարեն, դա հանճարեղ է: ‎Այդպես արեց Գուստավ Ֆլոբերը****, ինչը վեպի ժանրում նոր շերտեր բերեց:

– Իսկ պոեզիայո՞ւմ:

– Երբ պոետն իրականությունը միայն իր միջով է անցկացնում, ոչ թե նյութի, առարկայի, մտածողության, ինձ համար նրա պոեզիան դատապարտված է: Արդյո՞ք պետք է մեր միջով իրին նայենք, ինչո՞ւ իրի միջով մեր մեջ չնայենք:

– Ի՞նչ վերաբերմունք ունեք խոսակցական լեզվի ներմուծմանը գրականություն:

– Ինձ համար դա անընդունելի է: Թեև գրողները փողոցի հետ կապված թեմաներ ունեն, որոնք բացատրում են ժարգոնի կիրառությունը: Եթե գրողը մեծ է, թող ստեղծի մեծ գրականություն նույնիսկ ժարգոնով, բայց ես խիստ կասկածում եմ: Նման շատ քիչ դեպքեր կան:

– Ի՞նչ կարծիք ունեք պատանեկան գրական խմբակների մասին:

– Երեխաներին կտրել դպրոցից, բերել բանաստեղծություն սովորեցնելը ո՞րն է: Ախր գրողն ինքն է իր ճանապարհը հարթում, իրեն ուսուցիչներ ընտրում, իր ընթերցանության ու գրելու կարգը որոշում:

– Մանկությունից հատկապես ո՞ւմ հեքիաթներն եք հիշում:

– Միայն Հովհաննես Թումանյանի: Նրա աշխարհն իմ ամենասիրելի աշխարհն է եղել: Մանկագրությունն ամենաբարդ ժանրն է: Գրողը միշտ պիտի մանուկ մնա: «Կռնատ աղջիկը», «Կիկոսի մահը» ի՜նչ հմայք ունեն…

Ես հավատում եմ միայն մեծ մարդկային սիրուն: Լինել կարեկցող, անտարբեր չլինել: Այնինչ խղճի մասին խոսակցությունն այսօր գրականության մեջ գրեթե դադարել է:

– Ո՞րն է Ձեր ստեղծագործությունը գնահատելու` Ձեզ համար ամենաթանկ միջոցը:

– Լռությունը… Դա խեղճ ցանկություն է գրողի համար, որ երբեք չի կատարվում:

Նշան Աբասյան

* Ռոբերտ Մուզիլ — ավստրիացի գրող (1880-1942 թթ.)

** Իոսիֆ Բրոդսկի — ռուս բանաստեղծ (1940-1996 թթ.)

** Միլան Կունդերա — չեխ գրող, ծնվ. 1929 թ.

*** Գուստավ Ֆլոբեր — ֆրանսիացի գրող (1821-1880 թթ.)

Արամ Պաչյանի արձակին ծանոթացեք նրա  պաշտոնական կայքում` http://www.arampachyan.com